ઉપનિષદને વિષે બહુ થોડા લોકો જાણે છે. જયારે ઉપનિષદનો વિચાર કરીએ છીએ, ત્યારે ઘણે ભાગે આપણે શંકરાચાર્યનો અદ્વેતવાદ, રામાનુજનો વિશિષ્ટાદ્વૈતતવાદ કે મધ્વનો દ્વૈતવાદ વગેરે દાર્શનિકોની વ્યાખ્યાઓનો ખ્યાલ કરીએ છીએ. અસલ ઉપનિષદોમાં શું લખાણ છે,તેનો ખરો અર્થ શો છે,શા કારણે આવાં પરસ્પરવિરોધી છ દર્શનો એક જ મૂળમાંથી ઉત્પન્ન થયાં,અને એ છ એ દર્શનોથી અતીત કયો નિગૂઢ અર્થ એ જ્ઞાનના ભંડારોમાં મળી આવે છે, એ વિષે આપણે વિચારતા નથી. શંકરાચાર્ય જે અર્થ કરી ગયા છે તે જ અર્થ હજારો વર્ષોથી આપણે કરતા આવ્યા છીએ; શંકરાચાર્ય ના ભાષ્યને જ આપણે વેદ કે ઉપનિષદ ગણીએ છીએ.મૂળ ઉપનિષદના સ્વાધ્યાયની કોને પડી છે? કદાચ શંકરાચાર્યના ભાષ્યનું વિરોધી કોઈ બીજું ભાષ્ય જોવામાં આવે તો આપણે તેનો અસ્વીકાર કરીએ છીએ.અને આમ હોવા છતા ય આપણે જાણીએ છીએ કે ઉપનિષદોમાં માત્ર શંકરે મેળવેલું જ્ઞાન તો શું,પરંતુ ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાનકાળમાં જે આધ્યાત્મિક જ્ઞાન અથવા તત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું હશે કે થશે, તે બધું આર્ય ઋષિઓએ તેમ જ મહાયોગીઓએ અત્યંત સંક્ષિપ્તરૂપે નિગૂઢ અર્થઘોતક શ્લોકોમાં નિબદ્ધ કર્યું છે.
શ્રી અરવિંદ
‘ઉપનિષદ’- શ્રી અરવિંદની બંગાળી રચનાઓ
પૃષ્ઠ–૪૯–૫૦
પ્રશ્ન : વિચારના એના જ સંપૂર્ણ સંતોષ ખાતર એને અનુસરવાનું આપણે ન સ્વીકારીએ તો પછી…
પ્રશ્નઃ વિચારો તેમજ કામનાઓ માણસના મનમાં પ્રવેશે તે અગાઉ એના વિશે માણસ પોતે કઈ અવસ્થામાં…
પ્રશ્ન : તે દિવસે આપે લખી જણાવ્યું હતું કે 'ક્ષ ના વિચારો અને એની કામનાઓએ…
પ્રશ્ન : જ્યાં સુધી ચિત્ત પ્રબુદ્ધ ન બને ત્યાં સુધી કામનાઓનું મૂળભૂત રીતે રૂપાંતર થવું…
‘સાવિત્રી' ના સઘળાં પાત્રોને પણ શ્રી અરવિંદે પ્રતીકાત્મક રૂપ આપ્યું છે. આ વિશે તેઓ લખે…
પ્રશ્ન: ચિત્ત જો મન તથા પ્રાણને વસ્તુઓ, એમાંથી કંઈક ઘડી નાખવા માટે મોકલી આપે છે…