આ પ્રકરણ પર દ્રષ્ટિપાત કરતા ત્રણ મંતવ્યો આપણી સમક્ષ પહેલી નજરે ઉપસ્થિત થાય છે અને અહીં ગીતામાં જે પણ કાંઈ કહેવામાં આવ્યું છે તેમાં આ ત્રણે અંતર્નિહિત સમજી શકાય છે. પહેલું છે, સર્વ કર્મો...
આપણે જોઇ પણ શકીએ છીએ કે ગીતા પોતે બ્રાહ્મણ અને ક્ષત્રિયના કાર્યોનું વર્ણન કરે છે ત્યારે બાહ્ય કાર્ય વ્યાપારના સ્વરૂપમાં નહીં– એટલે કે પઠન, અધ્યાપન અને પુરોહિતપણું અથવા તો રાજ્ય કાર્ય, યુદ્ધ કે રાજનીતિની...
ચાતુર્વણ્યના બાહ્ય રૂપ ઉપર નહીં પરંતુ તેના આંતરિક સત્ય ઉપર ગીતા જે ભાર મૂકે છે તેમાંથી સ્વધર્મનું પાલન કરવા માટે જે આધ્યાત્મિક અર્થ અને પ્રભાવ પ્રતિપાદિત કર્યો છે તે સિદ્ધાંત અહીં ફલિત થાય છે....
પ્રાચીન સ્મૃતિકારો વંશની અનુક્રમિકતાનો સ્વીકાર કરે છે ખરા પરંતુ સબળ અને વાસ્તવિક આધાર તો એકમાત્ર ગુણ, શીલ અને સામર્થ્ય હોય એવો આગ્રહ રાખ્યો હતો અને એના વિના વંશાનુગત સામાજિક પદ-મર્યાદા એટલે કે સામાજિક સ્થાન...
પ્રાચીનકાળમાં આનુવંશિકતાનો નિયમ જ વ્યવહારિક આધાર બની ગયો હતો. એમાં કોઈ સંદેહ નથી કે મનુષ્યનું સામાજિક કાર્ય અને પદ, પરિસ્થિતિ, પ્રસંગ, જન્મ અને સામર્થ્ય દ્વારા જ નિર્ધારિત થતું હતું. જે હજી પણ વધારે મુક્ત...
ગીતાની રચના સમયે – ગીતાના ઉદબોધન કાળે આ પ્રથા વિદ્યમાન હતી અને આ વર્ણ-વ્યવસ્થાનો આદર્શ ભારતીય માનસમાં ઘર કરી ગયો હતો અને ગીતા આ ઉચ્ચ આદર્શ નો અને એને મળેલી ધાર્મિક માન્યતા આમ બંનેનો...
આ આર્થિક કર્મ-વિભાગની સાથે એક સાંસ્કૃતિક વિચાર પણ જોડવામાં આવ્યો હતો જેને પરિણામે પ્રત્યેક વર્ગને પોતાને એક ધાર્મિક રિવાજ, રૂઢિ, મોભાનું ધોરણ, નૈતિક નિયમ, યોગ્ય કેળવણી, ધંધાનું શિક્ષણ, ચારિત્યની વિશેષતા , કુટુંબનો આદર્શ અને...
સમાજની આખી વ્યવસ્થા ધર્મના આ ચાર વિભાગ વાળા ચાર સ્પષ્ટ વર્ગો પર પ્રતિષ્ઠિત અને સુસ્થિર કરવાનો પ્રયત્ન પ્રાચીનકાળમાં થયો હતો. આ પદ્ધતિ હિન્દની એક ખાસ વસ્તુ ન હતી. પરંતુ પ્રાચીન અને મધ્યયુગના સમાજોની પણ...
ચતુર્વર્ણ વ્યવસ્થાના ત્રણ પાસાઓ: 1. સામાજિક તથા આર્થિક 2. સાંસ્કૃતિક અને 3. આધ્યાત્મિક આર્થિક પાસાથી વિચારતા , ચતુર્વર્ણ વ્યવસ્થામાં સમિષ્ટિની અંદર સામાજિક મનુષ્યના ચાર કર્તવ્યોનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. 1. ધાર્મિક તથા બૌધિક 2....
ગીતાના જે શ્લોકોમાં ચતુર્વર્ણ બાબતે વચનો કહેવાયા છે તેને પ્રમાણરૂપ માની શાસ્ત્રાર્થોમાં જાતિ-ભેદ વિષયક પ્રસ્તુત કરવામાં આવે છે. આ વચનો વર્તમાન જાતિ-ભેદ પ્રથાનું સમર્થન કરે છે એવી પણ કેટલાક લોકો વ્યાખ્યા કરે છે. તો...